چگونه اقتصاد درمان به اشتغال پایدار کمک می‌کند؟
فرصت‌های اقتصادی گردشگری سلامت
گروه اقتصادی
گردشگری سلامت در سال‌های اخیر به یکی از کلیدی‌ترین عرصه‌های اقتصاد جهانی تبدیل شده است؛ صنعتی نوپا اما بسیار پردرآمد که مرزهای سنتی میان درمان، خدمات پزشکی و گردشگری را درنوردیده است. بر اساس آمارهای جهانی، ارزش سالانه این صنعت بالغ بر صدها میلیارد دلار است و نرخ رشد آن حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد در سال برآورد می‌شود. همین ارقام به‌خوبی نشان می‌دهد که این صنعت نه تنها یک ظرفیت جانبی، بلکه به مثابه موتور محرک اقتصادی برای کشورهایی است که توانسته‌اند در این حوزه پیشرو باشند. دراین میان کشورمان نیز با برخورداری از زیرساخت‌های درمانی مناسب، پزشکان متخصص، هزینه‌های درمانی رقابتی و جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی، به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم گردشگری سلامت در منطقه شناخته می‌شود. بنا به اعلام وزارت میراث فرهنگی، سال گذشته بیش از یک میلیون نفر گردشگر سلامت به ایران سفر کردند که از خدماتی چون کاشت مو، جراحی‌های زیبایی، درمان ناباروری و چه‌بسا پیوندها بهره‌مند شدند. این آمار نشان می‌دهد که سهم کشورمان در بازار منطقه‌ای رو به گسترش است، اما همچنان با ظرفیت‌های بالقوه فاصله قابل توجهی وجود دارد. دراین خصوص به تازگی مسلم شجاعی، مدیرکل دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی گفته است: گردشگری سلامت، پزشکی یا درمانی، یکی از کلیدی‌ترین مزیت‌های رقابتی گردشگری کشور است. کنار گردشگری زیارتی و تاریخی ـ فرهنگی، این حوزه جزو سه محصول اصلی ماست که در آن می‌توانیم با بسیاری از کشورهای دنیا رقابت کنیم. به نقل از تسنیم، شجاعی افزود: البته در برخی بخش‌ها مشکلاتی داریم. دبیرخانه شورای راهبری گردشگری سلامت کشور، مستقر در معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، شامل چهار رکن وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت و آموزش پزشکی، وزارت اطلاعات و میراث فرهنگی است. وی ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دانش فنی مشکلی نداریم؛ پزشکان و اساتید ما خدماتی در تراز استانداردهای جهانی ارائه می‌دهند و چه‌بسا بالاتر از میانگین جهانی. همچنین در حوزه زیرساخت‌ها چالش اساسی نداریم، در زمان حاضر حدود ۳۰۰ بیمارستان آی‌پی‌دی و تخت‌های بیمارستانی در سطح قابل‌قبولی وجود دارد، البته کیفیت برخی بیمارستان‌ها به‌اندازه عمان یا ترکیه نیست اما در بخش خصوصی بیمارستان‌های بسیار خوبی داریم. شجاعی مشکل اصلی را در گردشگری سلامت، فرآیندها و سیستم‌سازی دانست و گفت: سال گذشته هفت میلیون و ۴۰۰ هزار ورود گردشگر داشتیم که یک تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از این تعداد مربوط به گردشگری سلامت بود؛ شامل خدماتی مثل کاشت مو، جراحی‌های زیبایی، پیوندها و درمان ناباروری. او درباره بازار جهانی ابراز کرد: بر اساس آمار منابعی مانند Medical Tourism Association (MTA)، ارزش بازار گردشگری درمانی جهان حدود ۴۷ میلیارد دلار است و هر گردشگر سلامت به‌طور میانگین بین دو هزار و ۵۰۰ تا سه هزار دلار هزینه می‌کند. اندازه بازار جهانی نیز بین ۱۸ تا ۲۰ میلیون بیمار تخمین زده می‌شود. مدیرکل دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی تصریح کرد: سهم ایران با وجود شرایط موجود، بد نیست، هرچند قبل از کرونا و در سال ۹۸ وضعیت بهتر بود و رخدادهایی مثل جنگ دوازده‌روزه نیز بر گردشگری سلامت و ورود بیماران آسیب زد. وی ادامه داد: حدود ۸۵ درصد گردشگران ورودی از کشورهای همسایه هستند؛ همین تناسب برای گردشگری سلامت هم صادق است. اولویت اصلی ما عراق، سپس افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، بحرین، عمان و کشورهای حاشیه خلیج فارس است. روند جهانی نشان می‌دهد که سالانه ۲۰ تا ۲۵ درصد به این حوزه اضافه می‌شود. شجاعی اضافه کرد: برای بازار هدف، سه تا چهار کشور اصلی انتخاب شده بود، اما جنگ دوازده‌روزه باعث شد اهداف دوباره مرور و بازنگری شوند. در زمان حاضر برای بازه‌های 6ماهه، یک‌ساله و میان‌مدت، سه سطح بازار در نظر گرفته‌ایم؛ بازارهایی مثل افغانستان، پاکستان و عراق که مقاوم‌تر و کم‌خطرترند. او در پایان خاطرنشان کرد: محصول گردشگری سلامت و پزشکی با جان مردم مرتبط است؛ بنابراین استانداردها باید بالا باشد و فرایندها دقیق انجام شود.
ابعاد اقتصادی گردشگری سلامت
از منظر اقتصادی، توسعه گردشگری سلامت چند اثر کلیدی همچون درآمدزایی ارزی، اشتغال‌زایی، رونق صنایع جانبی، افزایش رقابت پذیری و بهبود کیفیت خدمات را به همراه دارد که در ادامه این گزارش به بررسی این موارد خواهیم پرداخت.
درآمدزایی ارزی مستقیم: هر گردشگر سلامت، علاوه بر هزینه‌های درمانی، برای اقامت، حمل‌ونقل، تغذیه و سایر خدمات جانبی نیز هزینه می‌کند. برآوردها نشان می‌دهد که هزینه متوسط هر گردشگر سلامت سه تا چهار برابر یک گردشگر عادی است. این امر می‌تواند به شکل قابل‌توجهی در افزایش درآمدهای ارزی کشور تأثیرگذار باشد.
اشتغال‌زایی در بخش‌های مختلف: افزایش ورود بیماران خارجی به کشور نه تنها به سود بیمارستان‌ها و پزشکان خواهد بود، بلکه زنجیره‌ای گسترده از خدمات وابسته را نیز فعال می‌کند؛ از هتل‌ها و مراکز اقامتی گرفته تا حمل‌ونقل، رستوران‌ها، مراکز خرید و چه‌بسا راهنمایان گردشگری. درواقع گردشگری سلامت می‌تواند هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند.
رونق صنایع جانبی: توسعه گردشگری سلامت به شکل طبیعی موجب رونق صنایعی چون داروسازی، تجهیزات پزشکی، ساخت‌وساز مراکز درمانی و صنعت هواپیمایی خواهد شد. این پیوند میان بخش درمان و سایر حوزه‌ها، نوعی هم‌افزایی اقتصادی ایجاد می‌کند که ثمرات آن برای کل اقتصاد ملی مشهود خواهد بود.
افزایش رقابت‌پذیری و بهبود کیفیت خدمات: حضور بیماران خارجی و مقایسه آنان با استانداردهای جهانی، نظام درمانی کشور را به ارتقای کیفیت خدمات و رعایت استانداردهای بین‌المللی سوق می‌دهد. این امر نه تنها در جذب گردشگران سلامت مؤثر است، بلکه در بهبود خدمات درمانی برای شهروندان داخلی نیز بازتاب خواهد داشت.
مزیت‌های ایران در گردشگری سلامت چیست؟
کشورمان در مقایسه با بسیاری از رقبای منطقه‌ای دارای مزیت‌های آشکار است. به عنوان مثال هزینه خدمات درمانی درکشورمان پایین‌تر است؛ به دلیل تفاوت نرخ ارز و سطح هزینه‌ها، بسیاری از خدمات پزشکی در ایران تا ۶۰ درصد ارزان‌تر از کشورهای همسایه یا اروپا ارائه می‌شود. همچنین وجود پزشکان متخصص، تجربه‌های موفق در زمینه پیوند اعضا، جراحی‌های پیچیده و درمان ناباروری ایران را به مقصدی مطمئن برای بیماران خارجی تبدیل کرده است. از سوی دیگر نزدیکی به کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان و حوزه خلیج فارس، ایران را به مقصدی در دسترس برای بیماران این کشورها بدل کرده است. گفتنی است که کشورمان با دارا بودن میراث تاریخی و جاذبه‌های طبیعی، می‌تواند تجربه‌ای دوگانه برای گردشگران سلامت رقم بزند؛ تجربه‌ای که بسیاری از رقبای منطقه‌ای از آن بی‌بهره‌اند.
چالش‌ها چیست و موانع موجود کدامند؟
با وجود ظرفیت‌های فراوان، کشورمان در مسیر تبدیل شدن به قطب بی‌رقیب گردشگری سلامت با موانعی روبه‌رو است چراکه بسیاری از بیماران خارجی انتظار دارند پس از درمان، در هتل‌ها یا مراکز مجهز اقامت کنند در حالی که این زیرساخت‌ها هنوز به‌طور کامل فراهم نشده است. از سوی دیگر فرآیندهای صدور ویزا، مجوزهای درمانی و هماهنگی میان دستگاه‌ها نیز گاه طولانی و دشوار است. افزون براین موارد برای رقابت در بازار جهانی، باید تمامی مراحل درمانی، اقامتی و گردشگری بر اساس استانداردهای جهانی طراحی و نظارت شود.
سخن پایانی
گردشگری سلامت یکی از مزیت‌های رقابتی اقتصاد است که می‌تواند در شرایط فعلی به‌عنوان مسیر مطمئن برای افزایش درآمدهای ارزی، رونق اشتغال و توسعه پایدار مطرح شود. کشورمان هم‌اکنون میزبان بیش از یک میلیون گردشگر سلامت در سال است، اما این رقم می‌تواند چند برابر افزایش یابد؛ مشروط بر آنکه زیرساخت‌ها تکمیل شود، موانع قانونی برداشته شود و تبلیغات هدفمند در بازارهای منطقه‌ای و جهانی صورت گیرد. در شرایطی که اقتصاد کشور نیازمند منابع پایدار غیرنفتی است، گردشگری سلامت می‌تواند همان حلقه مفقوده‌ای باشد که هم درآمدزایی ارزی به همراه دارد و هم تصویری حقیقی و مثبت از توانمندی‌های علمی، پزشکی و فرهنگی ایران در سطح بین‌الملل ارائه می‌دهد. بنابراین آینده این صنعت وابسته به تصمیم‌های امروز است؛ چنانچه تدبیر و برنامه‌ریزی صحیح در کار باشد، کشورمان می‌تواند به خوبی هرچه‌تمام‌تر به یکی از مقاصد اصلی گردشگری درمانی در جهان بدل شود.