اروپا با بازتعریف مفهوم حاکمیت دیجیتال در حال بازطراحی نقشه راه فناوری خود است
خیز اروپا برای تحقق استقلال دیجیتال از آمریکا
اروپا نه از مسیر تقابل سیاسی مستقیم با ایالات متحده، بلکه با استفاده از بازتعریف عمیق مفهوم «حاکمیت دیجیتال» و تکیه بر رویکرد متن باز، در حال بازطراحی نقشه راه فناوری خود است.
این بازطراحی در واقع واکنشی به دو دهه سلطه زیرساختی و نرم‌افزاری غول‌های فناوری آمریکا محسوب می‌شود که کنترل داده، خدمات ابری و حتی ابزارهای اداری روزمره قاره سبز را در دست دارند. مباحث مطرح شده در اجلاس «OpenInfra Summit Europe ۲۰۲۵»
پاریس، به‌روشنی نشان داد که اروپا دیگر صرفا نگران جنبه‌های فنی نیست، بلکه مسئله را در قالبی ژئوپلیتیک، شامل بازپس‌گیری کنترل بر داده، امنیت سایبری و استقلال اقتصادی، می‌بیند.
برخلاف اکثر کنفرانس‌های اخیر فناوری که تحت سیطره گفت‌وگوهای مبتنی بر هوش مصنوعی هستند، این اجلاس بر استقلال دیجیتال و بازیابی حاکمیت فناورانه اروپا تمرکز داشت.
به گزارش زاویه، اروپایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که ادامه وابستگی به شرکت‌های آمریکایی مانند مایکروسافت، آمازون و گوگل نه‌تنها مخاطره امنیتی دارد، بلکه موجب خروج سرمایه انسانی، داده و نوآوری از این قاره می‌شود. وابستگی ساختاری، اروپا را از تبدیل‌شدن به یک قدرت فناورانه جهانی بازمی‌دارد و در نتیجه، سیاست‌گذاران اتحادیه اروپا تلاش دارند تا با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های متن‌باز، استانداردهای بومی و توسعه حاکمیت بر فناوری ابری، مسیر تازه‌ای از استقلال فناورانه را تعریف کنند.
حاکمیت دیجیتال: مفهومی نو برای بازتعریف استقلال فناورانه
تیری کارز، مدیر کل بنیاد «OpenInfra» در سخنرانی افتتاحیه خود تصریح کرد که هدف اروپا نه جدایی از آمریکا بلکه «تاب‌آوری» است؛ تاب‌آوری در برابر تحولات سریع جهانی، تغییرات ژئوپلیتیک و وابستگی‌های فناورانه شکننده‌ای که ممکن است در یک لحظه کل اکوسیستم دیجیتال قاره را مختل کنند. او تأکید کرد که اروپا باید بتواند در برابر شوک‌های ناشی از تحریم‌های فناوری، تصمیمات یک‌جانبه شرکت‌های آمریکایی یا حتی بحران‌های زنجیره تأمین فناوری مقاومت نماید.
به گفته او، آن چه ما می‌خواهیم، حاکمیت بدون انزواست؛ استقلالی که بر پایه همکاری جهانی، شفافیت نرم‌افزاری و توسعه زیرساخت‌های بومی بنا شده باشد.
کارز در ادامه توضیح داد که حاکمیت دیجیتال به معنای ساخت دیوار دور اروپا نیست، بلکه ایجاد ظرفیت برای انتخاب آگاهانه و مستقل است. این یعنی اروپایی‌ها بتوانند زیرساخت، نرم‌افزار و داده‌های خود را در محدوده قوانین خودشان مدیریت کنند و در عین حال از هم‌افزایی جهانی بهره‌مند شوند.
مفهوم حاکمیت دیجیتال (Digital Sovereignty) در اروپا به معنای توانایی کنترل بر داده‌ها، زیرساخت‌ها و خدمات دیجیتال بدون اتکا به شرکت‌های خارجی است. این رویکرد ریشه در نگرانی‌های گسترده نسبت به نظارت دولت آمریکا بر داده‌های جهانی، تغییرات مداوم در روابط تجاری فراآتلانتیکی و افزایش قیمت خدمات ابری شرکت‌های آمریکایی دارد. در سطحی عمیق‌تر، این مفهوم به پرسش بنیادینی اشاره دارد: آیا اروپا می‌تواند فناوری را در خدمت منافع شهروندانش نگه دارد یا ناگزیر به تبعیت از قواعد قدرت‌های فراآتلانتیکی است؟
بازگشت به متن‌باز: ابزار راهبردی برای استقلال
اروپا برای تحقق حاکمیت دیجیتال خود، به نرم‌افزارهای متن‌باز، به عنوان ابزار قدرتمند و اثبات‌شده متوسل شده است. به گفته کارز، زیرساخت باز به کشورها و سازمان‌ها امکان می‌دهد که کنترل داده و برنامه‌های خود را حفظ کنند و در عین حال از همکاری جهانی و نوآوری بهره‌مند شوند؛ این همان «حاکمیت بدون انزوا» است.در همین راستا، شرکت‌های اروپایی مانند «OVHcloud» و «STACKIT» و «VanillaCore» و «Deutsche Telekom» با ایجاد بسترهای ابری بومی مبتنی بر «OpenStack» به دنبال ایجاد زیرساخت‌های داخلی و مقاوم در برابر فشار شرکت‌های آمریکایی هستند. اکتاو کلبا، بنیانگذار شرکت خدمات ابری «OVH» این حرکت را پاسخی تاریخی به تمرکزگرایی دانست و افزود که تجربه زندگی در لهستان کمونیستی به او «بدبینی شدیدی نسبت به تمرکز قدرت» داده است.
اقدامات دولت‌های اروپایی برای حاکمیت بر فناوری ابری
تحول به سمت استقلال دیجیتال در اروپا از سطح شعار فراتر رفته است. ایالت شلسویگ-هولشتاین در آلمان از نرم‌افزارهای مایکروسافت خارج و به برنامه‌های متن‌باز مهاجرت کرده است.
ارتش اتریش، نهادهای دولتی دانمارک و شهرداری لیون در فرانسه نیز همین مسیر را در پیش گرفته‌اند. این تصمیم‌ها نه تنها اقتصادی بلکه سیاسی هستند و به‌طور مستقیم وابستگی دولت‌ها به شرکت‌های آمریکایی را کاهش می‌دهند.
علاوه بر این، در سطح نهادی، کمیسیون اروپا در سال ۲۰۲۴ پست جدیدی تحت عنوان «معاون اجرایی حاکمیت فناوری، امنیت و دموکراسی» ایجاد کرد و هنا ویرکونن را در رأس آن قرار داد. مأموریت او مقابله با تهدیدات امنیتی و کاهش اتکا به خدمات غیراورپایی محسوب می‌شود.
نمونه برجسته دیگر، پروژه «NUBO» متعلق به وزارت اقتصاد و دارایی فرانسه است؛ یک زیرساخت ابری مبتنی بر «OpenStack» که به داده‌ها و خدمات حساس اختصاص دارد. این پروژه در گام بعدی به سمت توسعه بستر ابری بومی مبتنی بر «Kubenetes» حرکت می‌کند و هدف آن ایجاد کاربردی‌سازی این فناوری برای استفاده دولت و صنایع استراتژیک است.
بازار و بخش خصوصی: هم‌افزایی اقتصاد و حاکمیت
افزایش قیمت سرویس‌های مایکروسافت ۳۶۵ و تغییرات پس از خرید «VMware» توسط شرکت برودکام، سبب شده بسیاری از سازمان‌های اروپایی به گزینه‌های متن‌باز نظیر «LibreOffice» و «Collabora Online» روی آورند.
این دگرگونی‌ها نه فقط از سر اجبار مالی، بلکه از دل نوعی بیداری فناورانه و فرهنگی در اروپا برآمده‌اند.
در واقع، شرکت‌ها و نهادهای عمومی به تدریج درک کرده‌اند که تکیه بر نرم‌افزارهای بومی و متن‌باز، نه‌تنها به معنای صرفه‌جویی اقتصادی بلکه تضمینی برای استقلال راهبردی در حوزه داده و امنیت اطلاعات محسوب می‌شود. اکنون در بسیاری از نهادهای اروپایی شعار «کد من، کشور من» (My Code, My Country) به نماد این جنبش تبدیل شده است.
این موج فرهنگی به تغییر زنجیره ارزش فناوری نیز منجر شده و در همین راستا، شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی در حال توسعه محصولات متن‌باز با قابلیت رقابت جهانی هستند. همچنین، اتحادیه اروپا نیز از این روند با مشوق‌های مالی، استانداردهای امنیتی و پروژه‌های تحقیقاتی مشترک حمایت می‌کند.
در این میان، شرکت‌هایی مانند «SUSE» و «NextCloud» نه تنها در ارائه خدمات متن‌باز پیشگام‌اند، بلکه تبدیل به حاملان ایدئولوژی جدیدی از استقلال دیجیتال شده‌اند؛ رویکردی که هدف نهایی آن بازگرداندن داده‌ها به خاک اروپا، کاهش سلطه نرم‌افزارهای انحصاری آمریکایی و ایجاد زنجیره‌ای بومی از نوآوری فناورانه است.
بازتعریف اکوسیستم ابری اروپا
اروپا در حال رسیدن به نقطه‌ای حیاتی در حرکت به‌سوی حاکمیت فناوری ابری است؛ نقطه‌ای که پس از آن بازگشت به مدل وابسته گذشته تقریباغیرممکن خواهد بود. دولت‌ها، بانک‌ها، صنایع انرژی و حتی دانشگاه‌ها در حال انتقال داده‌های خود از فضاهای ابری آمریکایی به زیرساخت‌های بومی هستند تا از وابستگی به مقررات، هزینه‌ها و تصمیمات یک‌جانبه شرکت‌های فراآتلانتیکی رها شوند. این روند به‌ویژه در حوزه داده‌های حساس مانند مالی، دفاعی و بهداشتی سرعت گرفته است.
به عقیده کارشناسان، در این مسیرنیاز به ظرفیت زیرساختی داخلی، مراکز داده بومی با استانداردهای امنیتی بالا و نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های فناوری ابری و «DevOps» بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
اتحادیه اروپا با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشترک
از جمله «Gaia-X» و «European Cloud Federation» در تلاش است شبکه‌ای از زیرساخت‌های ابری حاکمیت‌پذیر یکپارچه و قابل تعامل میان کشورهای عضو ایجاد کند تا داده‌ها در داخل مرزهای اروپا بمانند ولی همچنان قابلیت همکاری فرامرزی داشته باشند.
در کنار این زیرساخت فنی، جامعه متن‌باز نقش ستون فقرات این تحول را ایفا می‌کند. همان‌طور که کارز در سخنرانی خود اشاره کرد: «آنچه ما را تاب‌آور می‌کند، جامعه متن‌باز ماست.»
در واقع، این جامعه نه فقط یک منبع کد، بلکه یک زیست‌بوم انسانی است که نوآوری، شفافیت و خودکفایی فناوری را در اروپا نهادینه می‌سازد.
جمع‌بندی: از مقاومت فناورانه تا بازتعریف آینده دیجیتال
اروپا با انتخاب مسیر متن باز، نه به دنبال انزوا بلکه به‌دنبال بازسازی استقلال استراتژیک خود است؛ مسیری که به‌طور ضمنی، بازتعریف رابطه میان فناوری، سیاست و اقتصاد را در دستور کار قرار داده است. پروژه‌هایی مانند «NUBO» و «OVHcloud» و «Open Telekom Cloud» تنها ابزارهای فنی نیستند، بلکه بازتاب یک فلسفه سیاسی و اقتصادی محسوب می‌شوند؛
نقطه نظری که بر خودکفایی فناورانه، شفافیت داده و بازتوزیع قدرت دیجیتال تأکید دارد.
این پروژه‌ها با هدف کاستن از تمرکز فناوری در دست چند شرکت فراملی آمریکایی، در واقع زیربنای یک نظم دیجیتال چندقطبی را می‌سازند که در آن مالکیت زیرساخت، کنترل داده و نوآوری به شکل عادلانه‌تر میان کشورها توزیع می‌شود.
از سوی دیگر، اروپا با اتخاذ سیاست‌های حمایتی در حوزه مقررات داده، امنیت سایبری و سرمایه‌گذاری در نوآوری‌های باز، در پی ساخت مدلی از توسعه دیجیتال است که نه بر انحصار، بلکه بر همکاری استوار باشد. در چشم‌انداز این مدل، جهان دیجیتال آینده باید توزیع‌شده، شفاف و غیرمتمرکز باشد؛ جهانی که در آن هر کشور بتواند فناوری را با ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود همسو کند.
در نهایت، به نظر می‌رسد اروپا در حال اثبات این نکته است که در عصر فناوری ابری و هوش مصنوعی، قدرت نه در مالکیت نرم‌افزار بلکه در کنترل، استقلال و حکمرانی آگاهانه بر آن نهفته است. «حاکمیت دیجیتال» دیگر صرفا واژه‌ای شعاری نیست؛ بلکه به سنگ‌بنای جدیدی برای هویت فناوری اروپا
در برابر غول‌های آمریکایی بدل شده و الگویی برای سایر مناطق جهان در مسیر استقلال دیجیتال محسوب می‌شود.