برخی معتادان از قرص متادون برای بالا نگهداشتن نشئگی استفاده می‌کنند
درمان اعتیاد با اعتیاد!
متادون یکی از دارو‌های مخدر صنعتی در ترک اعتیاد شناخته می‌شود که همه ما بارها نامش را شنیده‌ایم، مخدری که غالبا به‌عنوان دارویی نگهدارنده برای مهار اعتیاد به هروئین و مواد مخدر به‌کار می‌رود، اما مشاهدات ما از افزایش مصرف خودسرانه متادون و اعتیاد به آن حکایت دارد. به‌این‌ترتیب روزبه‌روز بر تعداد افرادی که خودسرانه و بدون تجویز پزشک قرص و شربت متادون مصرف می‌کنند افزوده می‌شود و حتی وقتی افراد در فرآیند درمان و ترک خود به متادون اعتیاد پیدا می‌کنند، مجبورند دوره تازه‌ای از ترک را آغاز کنند و این اصلا خبر خوبی نیست.
با‌این‌حال کارشناسان پیشگیری از اعتیاد در سازمان بهزیستی می‌گویند، «بر اساس منابع و پروتکل‌های درمانی وزارت بهداشت، معتادان تزریقی، دارای مصرف سنگین تریاک یا هروئین و یا باسابقه چندین بار ترک ناموفق، بهتر است از «متادون» برای درمان نگهدارنده اعتیاد استفاده کنند.» به‌زعم آنان، «این روش در دنیا جزو بهترین رویکرد‌های درمانی برای کنترل و کاهش بار اعتیاد است و این شیوه درمانی در کشور ما هم نتایج قابل‌قبول و چشمگیری داشته است. برای مثال کنترل موج سوم ایدز و کنترل رفتار‌های پرخطر و... ازجمله دستاورد‌های درمان با متادون بوده‌اند.»
این گروه از کارشناسان معتقدند، مانند هر اقدامی که ممکن است نیاز به بازبینی داشته باشد، بخش‌هایی از پروتکل متادون درمانی نیز ممکن است نیازمند بازبینی باشد، ازجمله اینکه باید سعی کنیم شاخص‌های درمان با متادون را درست رعایت کنیم. برای مثال به ملاحظات اجتماعی و فرهنگی جامعه توجه کرده و دسترسی به درمان را به معنای واقعی سهل کنیم؛ به‌طوری‌که بیمار بدون هیچ نگرانی و دغدغه‌ای برای درمان به مراکز مجاز مراجعه کند. همچنین باید به مداخلات روانی اجتماعی، مانند مشاوره‌ها و درمان‌های غیردارویی هم به‌اندازه تجویز متادون توجه کرد.
واقعیت است که در سالیان اخیر، متادون به یک ماده مصرفی تبدیل شده و به گفته سعید صفاتیان، کارشناس و پژوهشگر اعتیاد، برخی معتادان علاوه‌بر مواد مخدر اصلی، متادون هم مصرف می‌کنند؛ یعنی از قرصی که روزی برای ترک اعتیاد استفاده می‌کردند، برای بالا نگهداشتن نئشگی استفاده می‌کنند.
ترک متادون آسان نیست
او اگرچه تأکید می‌کند، تجربه سال‌های گذشته نشان داده متادون درمانی، نقش به‌سزایی در ترک اعتیاد دارد چراکه با اجرای این طرح و به‌مرورزمان، میزان مواد مصرفی کاهش می‌یابد تا اینکه در مرحله آخر وابستگی فرد به موادمخدر به‌طور کامل از بین می‌رود اما معتقد است، باید بر نحوه توزیع و مصرف متادون نظارت کرد. چراکه اگر معتادان بخواهند به سمت مصرف بی‌رویه و غیراصولی متادون بروند، نه‌تنها ترک نمی‌کنند بلکه با اعتیاد به متادون مواجه می‌شوند.
این شیوه درمانی یکی از راه‌هایی است که سال‌هاست در کشور اجرایی شده اما آیا این راه توانسته مؤثر باشد یا اینکه میزان خسارتی که وارد کرده از میزان درمانش بیشتر بوده است؟» این پرسش از سوی نادر توکلی، کارشناس و پژوهشگر حوزه اعتیاد مطرح‌شده است. او در‌این‌باره می‌گوید: «افرادی که متادون مصرف می‌کنند باید بد‌انند، این مخدر، دارویی نگهدارنده است و به همین دلیل، ترک آن بسیار سخت و مشکل است، زمانی که متادون در مراکز ترک اعتیاد توزیع شد قرار بود که بر نحوه و میزان توزیع آن نظارت شود اما به‌تدریج بازار قاچاق آن داغ شد و اکنون تعداد مصرف‌کنندگان متادون روزبه‌روز بیشتر شده است.»
این کارشناس عنوان می‌کند: «سالیان پیش وقتی‌که متادون وارد کشور شد، توزیع گسترده آن بدون هیچ برنامه‌ریزی و سازوکار مشخصی در دستور کار قرار گرفت و برای تمام افرادی که با مشکل اعتیاد دست‌به‌گریبان بودند، این دارو تجویز شد، این موضوع باعث شد که یک اعتیاد دیگر به اعتیاد‌های دیگر اضافه شود. این نکته را باید در نظر داشت که درمان اعتیاد باید براساس شرایط خاص هر فرد باشد و در‌این‌خصوص هم دارو‌های خوبی وجود دارد، اما اقبال استفاده از آن‌ها در مقایسه با متادون کمتر است. مشکلی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که دسترسی به متادون چه به‌صورت قرص و چه به‌صورت شربت آسان است و برخی از بیماران خوددرمانی می‌کنند و چون دوز مصرفی آن را از همان ابتدای مصرف رعایت نمی‌کنند موجب می‌شود که ترک آن سخت‌تر شود.»
توکلی با تأکید بر اینکه متادون؛ اعتیاد سفیدی است که حتما باید مصرف آن تحت نظارت باشد، خاطرنشان می‌کند: «بدون تردید عرضه این دارو به شکل آزاد یعنی مواجهه با چالش‌های متعدد، چراکه شوربختانه میزان دوام متادون بیشتر از دیگر مخدرهاست و اغلب افراد معتاد درمان دشواری را برای ترک متادون طی می‌کنند. اگرچه متادون یک داروی ضداعتیاد است که معمولا برای کمک به ترک مواد مخدر افیونی مثل تریاک و هروئین تجویز می‌شود و با کاهش علائم خماری و میل به مصرف مواد، به فرد کمک می‌کند راحت‌تر مراحل ترک را پشت سر بگذارد اما برخی معتادان در زمان ترک ماده مخدر اصلی به مصرف بی‌رویه متادون روی آورده و متأسفانه به این دارو اعتیاد پیدا می‌کنند. اعتیاد درمان پیچیده‌ای دارد و به‌همین‌دلیل است که برخی بیماران هیچ‌گاه در ترک مخدر‌ها موفق نیستند؛ بنابراین باید با مراجعه به مراکز تخصصی، تحت‌نظر پزشک دارو مصرف کرد و مهم‌تر از همه توجه به درمان‌های غیردارویی است.»
معتادانی که روزانه یک شیشه متادون مصرف می‌کنند
سالیان پیش هومان نارنجی‌ها ازجمله کسانی بود که از این مسئله انتقاد کرد. او در قامت درمانگر اعتیاد به رسانه‌ها گفته بود، اعتیاد به هر چیزی مضر است، خواه اعتیاد به موادمخدر باشد یا داروی متادون. حتما باید در حوزه درمان اعتیاد به سمت روش‌های کم‌خطرتر و کم‌هزینه‌تر برویم. چنانچه بخواهیم بر موضوع متادون متمرکز شویم باید توجه کنیم این دارو عموما (و نه الزاما همیشه) برای درمان نگهدارنده کسانی مناسب‌تر است که اعتیاد آن‌ها در مراحل پیشرفته‌تر، هم ازنظر شدت وابستگی و هم از جنبه عوارض جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از اعتیاد یا همراه با آن قرار دارد.»
نارنجی‌ها توضیح داده بود: بسته به شرایط بیمار، متادون ممکن است از پنج سی‌سی تا ٤٠ سی‌سی برای بیماران تجویز شود اما تصور کنید بیماری به کلینیک مراجعه می‌کند که روزانه به شکل خودسرانه ١٨٠ سی‌سی متادون مصرف می‌کند یعنی تقریبا یک شیشه در روز متادون می‌خورد. این میزان مصرف نشانگر این است که فرد مصرف کننده آن‌قدر پله‌پله میزان مصرف را افزایش داده است که دیگر نمی‌تواند آن را متوقف کند حال‌آنکه یک شیشه شربت متادون می‌تواند جان چند نفر را به خطر بیندازد. اگر متادون توسط پزشک متخصص تجویز شود، می‌تواند کلید حل معما و مشکل باشد اما زمانی که دست بیمار سپرده می‌شود چون میزان مصرف را براساس نیاز خود تعریف می‌کند، درمان شکست می‌خورد.
نارنجی‌ها هشدار داده بود که اعتیاد غیرقابل کنترل و خودسرانه به متادون که هیچ‌کس نظارتی بر روند تجویز آن ندارد، بسیار خطرناک است. او به‌عنوان یک درمانگر تأکید کرده بود، اگر قرار باشد بین اعتیاد بی‌حدوحصر به متادون و اعتیاد خفیف به تریاک یک مورد را درمان کنم، اعتیاد به تریاک آسان‌تر از اعتیاد به متادون است.
ناظر بر اظهارات این درمانگر، فرانسه سال‌ها قبل با مسئله مصرف بی‌رویه و خودسرانه متادون رو‌به‌رو بود اما داروی «بوپرنورفین» را جایگزین متادون کرد و اکنون ٨٠ درصد از بیماران مبتلا به اعتیاد در فرانسه تحت درمان با این دارو هستند و فقط ٢٠ درصد متادون می‌خورند. بوپرنورفین به‌عنوان داروی درمان اعتیاد خاصیت افزایش دوز و اوردوز ندارد درحالیکه متادون اوردوز دارد.
علل رونق بازار آزاد متادون بررسی شود
سلمان احدی از پژوهشگران حوزه اعتیاد نیز با تأکید بر اینکه متادون از مبادی غیرقانونی و روش‌های غیررسمی (بازار آزاد) در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد، می‌گوید: متادون در بازار آزاد و عطاری‌ها به‌وفور دیده می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که شبکه‌های توزیع به شکل غیرقانونی و غیررسمی وجود دارند و به‌راحتی فعالیت می‌کنند و تحت عنوان درمان، متادون را در اختیار مردم قرار می‌دهند، درحالیکه وقتی متادون به‌صورت صحیح و تحت نظر پزشک مصرف نشود، آسیب‌های شدیدی به دنبال خواهد داشت. این موضوع نه‌تنها سبب نقض قوانین بهداشت عمومی شده، بلکه احتمال آسیب‌های جدی به‌سلامت فردی را هم افزایش می‌دهد، زیرا دارو‌های ترک اعتیاد باید از سوی پزشک مربوطه در کلینیک‌های ترک اعتیاد تجویز شود. عرضه متادون در عطاری و نشت آن از کلینیک‌های ترک اعتیاد با نگرانی خانواده‌ها همراه است.
این پژوهشگر در ادامه تصریح می‌کند: باید دلایل رونق بازار آزاد متادون را شناسایی و بررسی کنیم، یعنی باید بد‌انیم که چرا یک معتاد برای درمان خود به‌جای مراجعه به مراکز مجاز و قانونی ترجیح می‌دهد به عطاری یا بازار آزاد غیرقانونی مراجعه کند. شناخت این دلایل و اتخاذ تدابیر مناسب، راه‌حل اساسی کنترل بازار آزاد است. برای کنترل بازار آزاد متادون علاوه برافزایش نظارت و برخورد جدی و شدید با مبادی غیرقانونی تهیه و توزیع متادون باید پروتکل‌های درمانی و شیوه‌نامه‌ها و مقررات را به‌گونه‌ای تسهیل نمود که خدمات درمان به‌راحتی و بدون دغدغه اضافی و البته ارزان در اختیار مردم قرار گیرد.
وی بابیان اینکه تجویز متادون به معنای درمان نیست بیان می‌کند: درمان نگهدارنده فقط شامل قرص متادون نمی‌شود. تجویز این قرص همراه با مصاحبه‌ها، مشاوره‌ها و جلسات گروه‌درمانی و غیره می‌تواند اثر‌بخش باشد. در غیر این صورت فاقد هرگونه اثربخشی است. این را هم باید در نظرگرفت که بر اساس مستندات و آماری که در رسانه‌ها منتشر شده، ۴۰ درصد مرگ‌و‌میر ناشی از سوءمصرف مواد مخدر مربوط به متادون است و با‌این‌وجود به‌راحتی در عطاری‌ها عرضه می‌شود، حال اینکه پیش‌تر اتحادیه صنف فروشندگان گیاهان دارویی در گفت وگو با رسانه‌ها مدعی شده بود، چون متادون یک محصول داخلی است و تحت ضوابط خاصی توزیع می‌شود، باید ریشه‌هایش را در جای دیگری غیر از عطاری جستجو کرد! این اظهارات تأمل‌برانگیز است.
احدی در ادامه به این پرسش که مشکلات متادون‌درمانی چیست و این‌روش چه مضرات یا معایبی به همراه دارد؟ این‌گونه پاسخ می‌دهد: میزان ماندگاری موادمخدر در بدن یکسان نیست و زمان خماری هر فرد بسته به موادمخدر مصرفی او متفاوت است، به‌عنوان‌مثال میزان ماندگاری هروئین بین سه تا چهار ساعت است یعنی بعدازاین زمان فرد مصرف‌کننده مجبور به مصرف دوباره است چون هروئین سریع وارد خون شده و جذب بدن می‌شود و بعدازاین زمان فرد احساس خماری دوباره می‌کند، میزان ماندگاری پتیدین (ریشه تریاک) دو تا سه ساعت است، میزان ماندگاری تریاک هفت تا ۱۰ ساعت، شیشه بین 6 تا 7 ساعت است اما شیشه وابستگی جسمی نمی‌آورد بلکه باعث وابستگی روحی، روانی می‌شود. به این نکته توجه کنید که میزان ماندگاری متادون در بدن ۲۴ ساعت است و هرچه میزان ماندگاری موادمخدری در بدن بیشتر باشد، درمان آن نوع اعتیاد سخت‌تر خواهد بود، درنتیجه ترک اعتیاد به متادون به دلیل میزان ماندگاری بیشتر سخت‌تر است. بنابراین یک روش برای همه افراد قابل‌استفاده نیست و باید با‌توجه‌به نوع و میزان مصرف مواد در افراد مختلف، راه مشخصی برای درمان هر فرد انتخاب کرد.
برخی مسئولین که متولی درمان اعتیاد هستند، از این راه ارتزاق می‌کنند!
مرتضی پدریان از آسیب‌شناسان مسائل اجتماعی نیز که پژوهش‌هایی در این زمینه انجام داده، در گفت و گو با رسانه‌ها برهمین موارد صحه می‌گذارد. مطابق مطالعات او، یک راه درمان مشخص برای ترک اعتیاد وجود ندارد: «در کشور ما روش‌های مختلفی برای درمان اعتیاد به کار گرفته شده است و تنها یک یا دو روش بومی‌سازی شده اما عمده درمان‌ها وارداتی هستند. از طرفی فقط متادون‌درمانی نمی‌تواند بیمار را به درمان برساند، ولی ممکن است افراد با این شیوه هم به درمان برسند.»
مبتنی بر اظهارات این آسیب‌شناسان مسائل اجتماعی، «یکی از دلایل به درمان نرسیدن افراد معتاد این است که مراکز متادون‌درمانی، سعی می‌کنند افراد را به سمت درمان هدایت نکنند؛ مطالعاتی که در مورد چند مرکز «ام ام تی» داشته‌ام حکایت از این دارد که میزان درمان اعتیاد در این مراکز کمتر از پنج درصد است و در واقع این مراکز به‌نوعی به ساقی رسمی اعتیاد در کشور تبدیل شده‌اند؛ معمولا افرادی که در چرخه چنین درمانی قرار می‌گیرند، پس از مدتی دوگانه‌سوز می‌شوند؛ یعنی علاوه بر مصرف متادون دیگر موادمخدر را هم استفاده می‌کنند چرا که ترکیب متادون و شیشه برای مصرف‌کننده لذت‌بخش است، در چنین مؤسساتی تنها پنج درصد معتادان به درمان می‌رسند و ۹۵ درصد همچنان در چرخه اعتیاد با متادون یا هم‌زمان متادون و دیگر موادمخدر می‌مانند. متأسفانه کلینیک‌ها در چرخه درمان به نقش درمانگری خود نگاه نمی‌کنند و بیشتر به‌عنوان یک ساقی رسمی عمل می‌کنند که البته به دلیل وجود منافع این روند را ادامه می‌دهند؛ برخی از مسئولینی که متولی درمان اعتیاد هستند خود از این راه ارتزاق می‌کنند، به‌عبارت‌دیگر ما صنعت اعتیاد در کشور داریم که در این صنعت تعدادی از افراد چندان علاقمند به ریشه‌کن شدن اعتیاد نیستند.»
با‌این‌حال کارشناسان پیشگیری از اعتیاد در سازمان بهزیستی می‌گویند، «بر اساس منابع و پروتکل‌های درمانی وزارت بهداشت، معتادان تزریقی، دارای مصرف سنگین تریاک یا هروئین و یا باسابقه چندین بار ترک ناموفق، بهتر است از «متادون» برای درمان نگهدارنده اعتیاد استفاده کنند.» به‌زعم آنان، «این روش در دنیا جزو بهترین رویکرد‌های درمانی برای کنترل و کاهش بار اعتیاد است و این شیوه درمانی در کشور ما هم نتایج قابل‌قبول و چشمگیری داشته است. برای مثال کنترل موج سوم ایدز و کنترل رفتار‌های پرخطر و... ازجمله دستاورد‌های درمان با متادون بوده‌اند.»
این گروه از کارشناسان معتقدند، مانند هر اقدامی که ممکن است نیاز به بازبینی داشته باشد، بخش‌هایی از پروتکل متادون درمانی نیز ممکن است نیازمند بازبینی باشد، ازجمله اینکه باید سعی کنیم شاخص‌های درمان با متادون را درست رعایت کنیم. برای مثال به ملاحظات اجتماعی و فرهنگی جامعه توجه کرده و دسترسی به درمان را به معنای واقعی سهل کنیم؛ به‌طوری‌که بیمار بدون هیچ نگرانی و دغدغه‌ای برای درمان به مراکز مجاز مراجعه کند. همچنین باید به مداخلات روانی اجتماعی، مانند مشاوره‌ها و درمان‌های غیردارویی هم به‌اندازه تجویز متادون توجه کرد.
واقعیت است که در سالیان اخیر، متادون به یک ماده مصرفی تبدیل شده و به گفته سعید صفاتیان، کارشناس و پژوهشگر اعتیاد، برخی معتادان علاوه‌بر مواد مخدر اصلی، متادون هم مصرف می‌کنند؛ یعنی از قرصی که روزی برای ترک اعتیاد استفاده می‌کردند، برای بالا نگهداشتن نئشگی استفاده می‌کنند.
ترک متادون آسان نیست
او اگرچه تأکید می‌کند، تجربه سال‌های گذشته نشان داده متادون درمانی، نقش به‌سزایی در ترک اعتیاد دارد چراکه با اجرای این طرح و به‌مرورزمان، میزان مواد مصرفی کاهش می‌یابد تا اینکه در مرحله آخر وابستگی فرد به موادمخدر به‌طور کامل از بین می‌رود اما معتقد است، باید بر نحوه توزیع و مصرف متادون نظارت کرد. چراکه اگر معتادان بخواهند به سمت مصرف بی‌رویه و غیراصولی متادون بروند، نه‌تنها ترک نمی‌کنند بلکه با اعتیاد به متادون مواجه می‌شوند.
این شیوه درمانی یکی از راه‌هایی است که سال‌هاست در کشور اجرایی شده اما آیا این راه توانسته مؤثر باشد یا اینکه میزان خسارتی که وارد کرده از میزان درمانش بیشتر بوده است؟» این پرسش از سوی نادر توکلی، کارشناس و پژوهشگر حوزه اعتیاد مطرح‌شده است. او در‌این‌باره می‌گوید: «افرادی که متادون مصرف می‌کنند باید بد‌انند، این مخدر، دارویی نگهدارنده است و به همین دلیل، ترک آن بسیار سخت و مشکل است، زمانی که متادون در مراکز ترک اعتیاد توزیع شد قرار بود که بر نحوه و میزان توزیع آن نظارت شود اما به‌تدریج بازار قاچاق آن داغ شد و اکنون تعداد مصرف‌کنندگان متادون روزبه‌روز بیشتر شده است.»
این کارشناس عنوان می‌کند: «سالیان پیش وقتی‌که متادون وارد کشور شد، توزیع گسترده آن بدون هیچ برنامه‌ریزی و سازوکار مشخصی در دستور کار قرار گرفت و برای تمام افرادی که با مشکل اعتیاد دست‌به‌گریبان بودند، این دارو تجویز شد، این موضوع باعث شد که یک اعتیاد دیگر به اعتیاد‌های دیگر اضافه شود. این نکته را باید در نظر داشت که درمان اعتیاد باید براساس شرایط خاص هر فرد باشد و در‌این‌خصوص هم دارو‌های خوبی وجود دارد، اما اقبال استفاده از آن‌ها در مقایسه با متادون کمتر است. مشکلی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که دسترسی به متادون چه به‌صورت قرص و چه به‌صورت شربت آسان است و برخی از بیماران خوددرمانی می‌کنند و چون دوز مصرفی آن را از همان ابتدای مصرف رعایت نمی‌کنند موجب می‌شود که ترک آن سخت‌تر شود.»
توکلی با تأکید بر اینکه متادون؛ اعتیاد سفیدی است که حتما باید مصرف آن تحت نظارت باشد، خاطرنشان می‌کند: «بدون تردید عرضه این دارو به شکل آزاد یعنی مواجهه با چالش‌های متعدد، چراکه شوربختانه میزان دوام متادون بیشتر از دیگر مخدرهاست و اغلب افراد معتاد درمان دشواری را برای ترک متادون طی می‌کنند. اگرچه متادون یک داروی ضداعتیاد است که معمولا برای کمک به ترک مواد مخدر افیونی مثل تریاک و هروئین تجویز می‌شود و با کاهش علائم خماری و میل به مصرف مواد، به فرد کمک می‌کند راحت‌تر مراحل ترک را پشت سر بگذارد اما برخی معتادان در زمان ترک ماده مخدر اصلی به مصرف بی‌رویه متادون روی آورده و متأسفانه به این دارو اعتیاد پیدا می‌کنند. اعتیاد درمان پیچیده‌ای دارد و به‌همین‌دلیل است که برخی بیماران هیچ‌گاه در ترک مخدر‌ها موفق نیستند؛ بنابراین باید با مراجعه به مراکز تخصصی، تحت‌نظر پزشک دارو مصرف کرد و مهم‌تر از همه توجه به درمان‌های غیردارویی است.»
معتادانی که روزانه یک شیشه متادون مصرف می‌کنند
سالیان پیش هومان نارنجی‌ها ازجمله کسانی بود که از این مسئله انتقاد کرد. او در قامت درمانگر اعتیاد به رسانه‌ها گفته بود، اعتیاد به هر چیزی مضر است، خواه اعتیاد به موادمخدر باشد یا داروی متادون. حتما باید در حوزه درمان اعتیاد به سمت روش‌های کم‌خطرتر و کم‌هزینه‌تر برویم. چنانچه بخواهیم بر موضوع متادون متمرکز شویم باید توجه کنیم این دارو عموما (و نه الزاما همیشه) برای درمان نگهدارنده کسانی مناسب‌تر است که اعتیاد آن‌ها در مراحل پیشرفته‌تر، هم ازنظر شدت وابستگی و هم از جنبه عوارض جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از اعتیاد یا همراه با آن قرار دارد.»
نارنجی‌ها توضیح داده بود: بسته به شرایط بیمار، متادون ممکن است از پنج سی‌سی تا ٤٠ سی‌سی برای بیماران تجویز شود اما تصور کنید بیماری به کلینیک مراجعه می‌کند که روزانه به شکل خودسرانه ١٨٠ سی‌سی متادون مصرف می‌کند یعنی تقریبا یک شیشه در روز متادون می‌خورد. این میزان مصرف نشانگر این است که فرد مصرف کننده آن‌قدر پله‌پله میزان مصرف را افزایش داده است که دیگر نمی‌تواند آن را متوقف کند حال‌آنکه یک شیشه شربت متادون می‌تواند جان چند نفر را به خطر بیندازد. اگر متادون توسط پزشک متخصص تجویز شود، می‌تواند کلید حل معما و مشکل باشد اما زمانی که دست بیمار سپرده می‌شود چون میزان مصرف را براساس نیاز خود تعریف می‌کند، درمان شکست می‌خورد.
نارنجی‌ها هشدار داده بود که اعتیاد غیرقابل کنترل و خودسرانه به متادون که هیچ‌کس نظارتی بر روند تجویز آن ندارد، بسیار خطرناک است. او به‌عنوان یک درمانگر تأکید کرده بود، اگر قرار باشد بین اعتیاد بی‌حدوحصر به متادون و اعتیاد خفیف به تریاک یک مورد را درمان کنم، اعتیاد به تریاک آسان‌تر از اعتیاد به متادون است.
ناظر بر اظهارات این درمانگر، فرانسه سال‌ها قبل با مسئله مصرف بی‌رویه و خودسرانه متادون رو‌به‌رو بود اما داروی «بوپرنورفین» را جایگزین متادون کرد و اکنون ٨٠ درصد از بیماران مبتلا به اعتیاد در فرانسه تحت درمان با این دارو هستند و فقط ٢٠ درصد متادون می‌خورند. بوپرنورفین به‌عنوان داروی درمان اعتیاد خاصیت افزایش دوز و اوردوز ندارد درحالیکه متادون اوردوز دارد.
علل رونق بازار آزاد متادون بررسی شود
سلمان احدی از پژوهشگران حوزه اعتیاد نیز با تأکید بر اینکه متادون از مبادی غیرقانونی و روش‌های غیررسمی (بازار آزاد) در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد، می‌گوید: متادون در بازار آزاد و عطاری‌ها به‌وفور دیده می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که شبکه‌های توزیع به شکل غیرقانونی و غیررسمی وجود دارند و به‌راحتی فعالیت می‌کنند و تحت عنوان درمان، متادون را در اختیار مردم قرار می‌دهند، درحالیکه وقتی متادون به‌صورت صحیح و تحت نظر پزشک مصرف نشود، آسیب‌های شدیدی به دنبال خواهد داشت. این موضوع نه‌تنها سبب نقض قوانین بهداشت عمومی شده، بلکه احتمال آسیب‌های جدی به‌سلامت فردی را هم افزایش می‌دهد، زیرا دارو‌های ترک اعتیاد باید از سوی پزشک مربوطه در کلینیک‌های ترک اعتیاد تجویز شود. عرضه متادون در عطاری و نشت آن از کلینیک‌های ترک اعتیاد با نگرانی خانواده‌ها همراه است.
این پژوهشگر در ادامه تصریح می‌کند: باید دلایل رونق بازار آزاد متادون را شناسایی و بررسی کنیم، یعنی باید بد‌انیم که چرا یک معتاد برای درمان خود به‌جای مراجعه به مراکز مجاز و قانونی ترجیح می‌دهد به عطاری یا بازار آزاد غیرقانونی مراجعه کند. شناخت این دلایل و اتخاذ تدابیر مناسب، راه‌حل اساسی کنترل بازار آزاد است. برای کنترل بازار آزاد متادون علاوه برافزایش نظارت و برخورد جدی و شدید با مبادی غیرقانونی تهیه و توزیع متادون باید پروتکل‌های درمانی و شیوه‌نامه‌ها و مقررات را به‌گونه‌ای تسهیل نمود که خدمات درمان به‌راحتی و بدون دغدغه اضافی و البته ارزان در اختیار مردم قرار گیرد.
وی بابیان اینکه تجویز متادون به معنای درمان نیست بیان می‌کند: درمان نگهدارنده فقط شامل قرص متادون نمی‌شود. تجویز این قرص همراه با مصاحبه‌ها، مشاوره‌ها و جلسات گروه‌درمانی و غیره می‌تواند اثر‌بخش باشد. در غیر این صورت فاقد هرگونه اثربخشی است. این را هم باید در نظرگرفت که بر اساس مستندات و آماری که در رسانه‌ها منتشر شده، ۴۰ درصد مرگ‌و‌میر ناشی از سوءمصرف مواد مخدر مربوط به متادون است و با‌این‌وجود به‌راحتی در عطاری‌ها عرضه می‌شود، حال اینکه پیش‌تر اتحادیه صنف فروشندگان گیاهان دارویی در گفت وگو با رسانه‌ها مدعی شده بود، چون متادون یک محصول داخلی است و تحت ضوابط خاصی توزیع می‌شود، باید ریشه‌هایش را در جای دیگری غیر از عطاری جستجو کرد! این اظهارات تأمل‌برانگیز است.
احدی در ادامه به این پرسش که مشکلات متادون‌درمانی چیست و این‌روش چه مضرات یا معایبی به همراه دارد؟ این‌گونه پاسخ می‌دهد: میزان ماندگاری موادمخدر در بدن یکسان نیست و زمان خماری هر فرد بسته به موادمخدر مصرفی او متفاوت است، به‌عنوان‌مثال میزان ماندگاری هروئین بین سه تا چهار ساعت است یعنی بعدازاین زمان فرد مصرف‌کننده مجبور به مصرف دوباره است چون هروئین سریع وارد خون شده و جذب بدن می‌شود و بعدازاین زمان فرد احساس خماری دوباره می‌کند، میزان ماندگاری پتیدین (ریشه تریاک) دو تا سه ساعت است، میزان ماندگاری تریاک هفت تا ۱۰ ساعت، شیشه بین 6 تا 7 ساعت است اما شیشه وابستگی جسمی نمی‌آورد بلکه باعث وابستگی روحی، روانی می‌شود. به این نکته توجه کنید که میزان ماندگاری متادون در بدن ۲۴ ساعت است و هرچه میزان ماندگاری موادمخدری در بدن بیشتر باشد، درمان آن نوع اعتیاد سخت‌تر خواهد بود، درنتیجه ترک اعتیاد به متادون به دلیل میزان ماندگاری بیشتر سخت‌تر است. بنابراین یک روش برای همه افراد قابل‌استفاده نیست و باید با‌توجه‌به نوع و میزان مصرف مواد در افراد مختلف، راه مشخصی برای درمان هر فرد انتخاب کرد.
برخی مسئولین که متولی درمان اعتیاد هستند، از این راه ارتزاق می‌کنند!
مرتضی پدریان از آسیب‌شناسان مسائل اجتماعی نیز که پژوهش‌هایی در این زمینه انجام داده، در گفت و گو با رسانه‌ها برهمین موارد صحه می‌گذارد. مطابق مطالعات او، یک راه درمان مشخص برای ترک اعتیاد وجود ندارد: «در کشور ما روش‌های مختلفی برای درمان اعتیاد به کار گرفته شده است و تنها یک یا دو روش بومی‌سازی شده اما عمده درمان‌ها وارداتی هستند. از طرفی فقط متادون‌درمانی نمی‌تواند بیمار را به درمان برساند، ولی ممکن است افراد با این شیوه هم به درمان برسند.»
مبتنی بر اظهارات این آسیب‌شناسان مسائل اجتماعی، «یکی از دلایل به درمان نرسیدن افراد معتاد این است که مراکز متادون‌درمانی، سعی می‌کنند افراد را به سمت درمان هدایت نکنند؛ مطالعاتی که در مورد چند مرکز «ام ام تی» داشته‌ام حکایت از این دارد که میزان درمان اعتیاد در این مراکز کمتر از پنج درصد است و در واقع این مراکز به‌نوعی به ساقی رسمی اعتیاد در کشور تبدیل شده‌اند؛ معمولا افرادی که در چرخه چنین درمانی قرار می‌گیرند، پس از مدتی دوگانه‌سوز می‌شوند؛ یعنی علاوه بر مصرف متادون دیگر موادمخدر را هم استفاده می‌کنند چرا که ترکیب متادون و شیشه برای مصرف‌کننده لذت‌بخش است، در چنین مؤسساتی تنها پنج درصد معتادان به درمان می‌رسند و ۹۵ درصد همچنان در چرخه اعتیاد با متادون یا هم‌زمان متادون و دیگر موادمخدر می‌مانند. متأسفانه کلینیک‌ها در چرخه درمان به نقش درمانگری خود نگاه نمی‌کنند و بیشتر به‌عنوان یک ساقی رسمی عمل می‌کنند که البته به دلیل وجود منافع این روند را ادامه می‌دهند؛ برخی از مسئولینی که متولی درمان اعتیاد هستند خود از این راه ارتزاق می‌کنند، به‌عبارت‌دیگر ما صنعت اعتیاد در کشور داریم که در این صنعت تعدادی از افراد چندان علاقمند به ریشه‌کن شدن اعتیاد نیستند.»
